Programma

Elk jaar wordt er op een van de schooltuincomplexen het seizoen officieel geopend met een eregast die voorop gaat bij het paadjes trappen. Het is ook een feest dat een nieuwe groep kinderen in de stad van start gaat met het schooltuinprogramma. De eerste tuinles is een dankbaar onderwerp om aandacht te vragen voor het schooltuinwerk.

Een plantje goed planten valt nog niet mee de eerste keer. Heel vaak staat een deel van de kluit nog boven de grond, zeker na het water geven. Die plantjes drogen dan snel uit en redden het helaas niet. Daar moet dus goed opgelet worden: niet te ondiep, maar ook niet te diep. Het plantje moet nat genoeg zijn en het plantgat ook. En dan ook nog de grond rond het kluitje stevig, maar ook weer niet te hard aandrukken. Moet dat met je handen? Ja liefst wel!

Tuinkers, ook sterrekers genoemd, eet je als jong plantje op. Dus dan hoef je de zaadjes niet ver uit elkaar te zaaien. Het duurt ongeveer 2 weken en dan kan de tuinkers al worden gegeten. Is er ruimte genoeg, dan kun de zaadjes in een figuur zaaien, of als eerste letter van je naam.

Voor de lenteui planten we een niet te kleine biologische ui. Ieder weet dat uien aan het eind van de winter wel eens uitlopen en een groene stengel maken. Wij laten dat expres gebeuren en na een tijdje heeft de ui frisse groene stengels gekregen. Je kunt het buitenste deel eraf pellen en dan heb je meestal 2 jonge lente-uitjes (of bosuitjes) Uit overlevering weten we dat Rijnsburgse uienkwekers dit ook deden in het voorjaar.

Je stopt 1 pootaardappel in de grond en onder de grond maakt de plant 8-12 aardappels. Al die tijd zie je daar niets van. Spannend hoor. Soms bij het wieden met een schrepel zien de kinderen al wel eens een aardappel. Die wordt dan weer snel toegedekt. De oogst van elk kind wordt gewogen. Zo wordt je je bewust wat er uit 2 poters kan komen

Radijs is een dankbaar en makkelijk gewas om als een van de eerste gewassen te zaaien.
De ronde oranjebruine zaden zijn redelijk groot en goed zichtbaar in de zaaigeul.
Na 4 tot 6 weken afhankelijk van de temperatuur zijn de eerste radijzen oogstbaar. Een echte verrassing als de rode‘knikkertjes’ zichtbaar worden tussen de blaadjes.

Er zijn 50 filmpjes te vinden over kleine en grote helden van de bodem. Bodemleven in beeld - Onder het Maaiveld (ivn.nl) Deze horen bij het project Onder het maaiveld. Zorgen voor een gezonde bodem is belangrijk. Wist je dat er in een theelepel grond meer organismen zitten dan er mensen op aarde zijn?

Op een schooltuin maak je zoveel mee; je ontdekt hoe de natuur werkt. Tegenvaller zijn er ook: slakken die je planten opeten of vogels. Maar je kunt er soms ook iets op verzinnen. En als het goed is komen er ook natuurlijke vijanden van slakken en bladluizen. Dit filmpje van een  Amsterdamse schooltuin laat dat mooi zien. 

De blaadjes van spinazie oogst je jong. De blaadjes mogen dicht bij elkaar. Kinderen leren om er 2 of 3 rijtjes van te maken. Als het vlak voor de oogst heel warm wordt, gaat spinazie doorschieten: bloemen maken. Dan is het niet of minder lekker. 

In het begin zijn het vooral de wortelonkruiden die opkomen, later komen de zogenaamde zaadonkruiden. Bekend zijn kweek, maar ook akkerkers is heel lastig. Vroeg leren hoe je de ongewenste planten kunt wieden (verwijderen) is belangrijk, en er zo mogelijk er ook een spelletje van maken. Bij de onkruiden die groeien uit stukjes wortel, noemen we het schat graven  en is de uitdaging: wie vindt de langste wortel.

Wortelzaad is heel klein en moet goed verdeeld worden. Gelukkig hebben de kinderen dan al geoefend met tuinkers, radijs en spinazie of raapsteel. Omdat wortelzaad er lang over doet om te kiemen, laten we de zaailijn wat langer staan  en geven we een gele naamsteker om de plek te markeren.

Plantuitjes zijn in het vorige jaar gezaaid en geoogst als klein uitje. In het 2e jaar  groeit er een plant uit die voedsel gaat opslaan in een grotere bol. Ze moeten niet te diep geplant worden, maar ook niet te ondiep. Vogels wippen ze uit de grond op zoek naar beestjes onder die bol. Stevig aandrukken na het planten is dus belangrijk. 

Onder de stokken komen meestal 5 plantjes, meestal 2 andijvie en 3 verschillende slasoorten. Natuurlijk de echte kropsla, maar ook leuke gekleurde zoals rode krulsla. Soms ook een afrikaantje, maar die worden vaak ook voorin geplant. Afrikaantjes werken via de wortels tegen bodemaaltjes en de geur van de blaadjes werken ook tegen luizen. Terwijl bijen en vlinders juist wel van de bloemen houden. Als je enkelbloemige rassen plant!

Ook al vinden tuinvrijwilligers dat je niet alle spontane planten weg hoeft te halen, het maakt het wel onoverzichtelijk voor de kinderen. Er zitten veel zaden van goudsbloem, slaapbol en zonnebloem in de grond. Staan die planten aan de rand, dan mogen ze blijven, maar het hoeft niet. De insecten zijn er blij mee. Enkele, niet woekerende onkruiden zijn juist gunstig omdat ze de grond bedekt houden. Minder nieuwe kiemers en de grond droogt minder uit.

De courgette wordt gezaaid onder een beschermkap. Zo zijn de jonge planten beschermd tegen slakken en tegen het wegschoffelen door kinderen. We zaaien 3 pitjes, terwijl 1 plant per tuin genoeg is. Hiermee vergroot je de kans op succes. Het verplanten van een courgetteplant is niet aan te raden, ook al is het een jonge plant.

Een dahliaplant krijgt knollen die steeds groter worden. In het voorjaar kun je de grote kluit met knollen ook splitsen. Is de dahlia eenmaal aan de groei, dan is het een robuuste plant die de tuin vult. Bloemen snijden zorgt ervoor dat ze lang doorbloeien tot aan de eerste nachtvorst. Eind oktober/begin november worden de knollen uit de grond gehaal, gedroogd en op zolder opgeborgen met wat zaagsel.

De uitgeplante jonge maisplantjes hebben het soms ook moeilijk. Vogels weten de sappige gekiemde maiskorrel te vinden en een los groensteeltje blijft dan achter. Maar als mais eenmaal aan de groei is, gaat het snel. Zonnebloemplantjes moeten diep geplant worden, zodat het stengeltje niet teveel heen en weer gaat in de wind. We zaaien verschillende rassen en kleuren, De meerstelige zonnebloemen zijn ook geschikt als snijbloem, maar een enkele reuzenzonnebloem is heel leuk.

De ouderwetse pronkboon, een vlezige snijboon met een mooie bloem is een dankbaar gewas. Terwijl andere bonen soms matig groeien zorgt de pronkboon voor een volle bonenstok. Je moet ze jong eten, anders worden ze stug. We zaaien meerdere soorten bonen. De gele sperzieboontjes vragen om uitleg, want velen denken dan dat het geel geworden oude sperziebonen
zijn. De paarse sperzieboon is een toverboon: na koken is de paarse kleur verdwenen.

en jong preiplantje komt in een plantgaatje dat je niet dicht hoeft te maken met aarde.
De wortels worden bedekt omdat je er water ingooit. Weer een variatie. Maar bij warm weer is het toch lastig en is het beter om de plantjes wel goed diep te planten in een geul, maar de plantgaatjes wel meer dicht te maken.

Iedere tuin heeft zijn eigen onkruiden en er komen nieuwe soorten bij. Het is leuk om onkruiden in een potje te zetten en er iets bij te vertellen. Even namen oefenen en dan de etiketjes eruit halen. Hoeveel weet je er nog? Een andere opdracht om goed te kijken is zoeken naar alle verschillende onkruiden op je eigen tuin. Dat kunnen er wel 8 tot 12 zijn!

Oogsten gebeurt met de spitvork of riek. Zoek even of je de pootaardappel nog kunt zien. Het is dan een leeg schilletje, want al het voedsel is opgebruikt door de plant. De witte kleine aardappels die nog vast zitten aan de wortels laten mooi zien hoe aardappels groeien. We geven ook de wijze raad: laat aardappels 2 dagen rusten in een papieren zak. Want sommige mensen krijgen van hele verse aardappels buikpijn.

Met het zaaien van bloemen voor bijen en vlinders geven we aandacht aan het belang van voldoende voedsel voor bijen en vlinders, het hele jaar door. Gelukkig zijn de schooltuincomplexen een gevarieerd stukje natuur, met voedsel, nest en schuilplekken voor insecten. Boeren zaaien ook steeds vaker een akkerrandenmengsel. De insecten, niet alleen de bestuivers worden daardoor aangetrokken en zijn dichtbij als het gewas gaat bloeien. Of in het geval van plaaginsecten zijn de natuurlijke vijanden daarvan ook in de buurt.

Wat een dankbare plant is de courgette! De plant kan vele vruchten leveren. En aan de
bloemen kun je zien of er nog meer aan gaan komen. Uit de vrouwelijke bloemen groeien de courgettes; de mannelijke bloemen zijn natuurlijk ook belangrijk. Zij leveren het stuifmeel. Hoewel jonge courgettes lekkerder zijn, gaan kinderen ook altijd wel heel trots met een hele grote courgette naar huis. Nog goed voor de soep.

Bonen plukken is best veel werk als je er veel hebt. En groene bonen hebben een schutkleur. Dus kinderen laten er soms best veel hangen aan de plant. Dat is jammer want oude sperziebonen krijgen draden en worden vezelig. Met de nieuwe rassen: gele en blauwe bonen zijn de boontjes beter zichtbaar. In het filmpje wordt de aandacht gericht op het proces van bloem naar vrucht.

Het is fijn als kinderen nog een maisplanten met stuifmeel zien. Dan kun je uitleggen dat het stuifmeel op elke draad die je bij de groene maiskolf ziet terecht moet komen om een rijpe korrel op te leveren. In het filmpje wordt dit uitgelegd. Net als de zonnebloemen worden de maiskolven ook geplunderd door met name de halsbandparkieten. Er wordt van alles geprobeerd, soms met succes om de maiskolven te beschermen als ze aan het rijpen zijn. Zakjes, melkpakken, flesjes, een sok.

Een grote zonnebloem, beter gezegd zonnebloemhoofd bestaat uit honderden bloempjes en kan ook honderden zonnepitten leveren. Maar niet aan ons. De laatste 25 jaar zijn er in het westen halsbandparkieten die al heel snel de hoofden komen leegpikken. Het filmpje geeft gedetailleerd uitleg over wat er in de zonnebloem gebeurt; beetje ingewikkeld, maar wel mooi. Zeker ook de beelden van de vele bijen en hommels die de bloem bezoeken.

Van de goudsbloemen op de tuin wordt in de zomer een goudsbloemzalf gemaakt.
Daarvoor moeten heel veel lintblaadjes van de bloemen lang trekken in warme vaseline. De kinderen zien het eind van het proces. De zalf wordt gezeefd en de vloeibare zalf gaat in een klein potje dat ze mee mogen nemen. In de les komt ook de bouw van de bloem, het gebruik van Calendula-olie en bloemetjes voor thee en salade aan bod.

Ieder schooltuincomplex heeft ook een kruidentuin. We willen de kinderen hier zoveel mogelijk van laten genieten, al is de tijd in een les soms beperkt. Bordjes met de naam en symbolen van mond, neus, soeppan, theepot, geven aan dat je kunt proeven, ruiken, en of het een plant is voor in de soep (en andere gerechten) of voor in de thee. Het maken van een klein flesje kruidenzijn maakt het heel tastbaar: die kruiden zitten in een eigen flesje en mag je meenemen.